1. Mity

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

3. Mity, baśnie i podania o początkach państwa polskiego.

Najstarszym znanym kronikarzem polski był Gall Anonim, który pochodził prawdopodobnie z Francji(Prowansja). Do Polski bezpośrednio przybył z Węgier. Przybył z Bolesławem Krzywoustym, który odbywał pielgrzymkę pokutną do klasztoru św. Idziego. Anonim(nazwał go tak Marcin Kromer historyk z XVI wieku) pisał w latach 1112-1116, przebywał w Polsce do 1118 roku. Jego kronika to rodzaj „gestów” sławiących jego pracodawcę, nie ma dat ale pisana jest chronologicznie. Dzieje Polski dziejopis rozpoczyna od najdawniejszych legend o początkach Polski a kończy na roku 1113 czyli bitwie pod Nakłem.  Gall tak oto pisze o najstarszych dziejach Polski.

              Swą kronikę rozpoczyna od Popiela (Papiela) zwanym Chościsko, który zorganizował ucztę z okazji postrzyżyn swych dwóch synów. Nie przyjął jednak na ucztę dwóch przybyszów. Uczynił to jednak biedny chłop, który ugościł ich. Odchodząc życzyli mu jak najlepiej. Ów chłop zwał się Piast, miał żonę Rzepkę. I dalej Gall opisuje ucztę u chłopa, która była z okazji postrzyżyn jego syna, nazywał się on Siemowit(witaj teraz, witaj, tu), podczas tej uczty doszło także do rzeczy niecodziennych mianowicie kiedy u ubogiego chłopa jedzono mięso i pito wino to na zamku u Popiela ubywało. Aż w końcu Piast zaprosił i księcia na ucztę. Siemowit rozwijał się i dorastał aż w końcu zastąpił Popiela , którego ostatecznie zjadły myszy na wyspie w drewnianej wieży. Owy Siemowit miał następnie syna Lestka a ten z kolei Siemomysła. On zaś syna Mieszka jednak on do 7 roku życia był ślepy. Aż w końcu podczas postrzyżyn odzyskał wzrok. Jest to uznawane jakoby Polska przed jego rządami była „zaślepiona” a po przyjęciu chrześcijaństwa stała się w pełni świadoma i dojrzała. 

Kolejnym kronikarzem opisującym dzieje Polski jest Wincenty Kadłubek, jego dzieło to „Kronika Polska”. W latach 1207-1218 był biskupem Krakowskim, potem osiadł jako mnich cysterski w Jędrzejowie , zmarł w 1223 roku. Pisał z polecenia Kazimierza Sprawiedliwego. Jego dzieło składa się z czterech części, trzy pierwsze są narracyjne. Musiał być absolwentem zachodnich szkół co widać w kunszcie pisania, poza tym dzieje Polski wplatał w wątki starożytne jak Aleksandra, Cezara czy Grakchów, prawdopodobnie poprzez to chciał popisać się swą erudycja.  Historie Polski doprowadził do 1202 roku.

              Swój opis Kadłubek rozpoczyna bardzo bajecznie wywodząc, że to nasi rodacy mieli pobić króla Danii Kanuta a także Rzym i Karyntię. I właśnie z tej ostatniej powraca na ziemie nasze Grakch, który zostaje królem. Jednak ma problem w postaci żyjącego w wyłomie skalnym „całożercy”, który cały czas żąda by przynosić mu bydło do jedzenia bo inaczej zaczyna zjadać także ludzi. Grakch miał dwóch synów oni walczą ze smokiem. I dopiero podstępem udało im się go zabić. Albowiem do skór bydlęcych wkładają siarkę, a potem gdy smok to zjadł dobili go. Jednak zaraz po tym młodszy syn zabija starszego udając, że uczynił to  „całożerca”. W całym kraju były zabawy, a Kraków powstał na skale a miał taką nazwę bo do ciała zlatywały się wrony które krakały. Po wykryciu bratobójstwa młodszy Grakch został wypędzony. Po śmierci króla , nowym władca zostaje Wanda, która była pokojowa i sprawiedliwa. I kiedy na Polskę najeżdża wódz lemański i dochodzi do głównej walki wojska wrogie ujrzawszy Wandę nie walczą dalej bo nie chcą dopuścić się świętokradztwa. A ich władca rzuca się na miecz umierając. Wanda rządzi aż do śmierci. A od jej imienia nazwano rzekę, która płynie przez środek jej państwa tj. Wandal a mieszkańców jej kraju Wandalami.  Następnie Kadłubek wprowadza motyw z Aleksandrem Wielkim, do Polski mieli przybyć posłowie jego, którzy żądali trybutu lecz w odpowiedzi zostali zabici i  wypchani trawą morską. A wysłane wojska zostały rozbite przez Polaków. Dlatego sam Aleksander rusza zdobywając Śląsk i ziemię Wiślan. Lecz przebiegły złotnik wymyślił podstęp malując tarcze na złoto i srebrno i ustawił je wzgórzu. Część wojska Aleksandra poszła tam zostali zaskoczeni. Następnie Polacy przebrani weszli najpierw do jednego a potem do głównego obozu Aleksandra. Sam Aleksander Wielki musiał uciekać i zapomnieć o trybucie. W nagrodę owy złotnik został królem i dostał imię Lestek (przebiegły). W Polsce miał rządzić jeszcze jeden Lestek. Kiedy nie było króla w Polsce, zorganizowano aby go wyłonić zawody w biegu do słupa. Jeden z uczestników wcześniej powbijał szpikulce na trasie sam dobrze okuł konia i wytyczył sobie ścieżkę. W ten sam dzień dwaj chudo pachołcy gonili się do słupa i wykryli spisek. W dzień zawodów podstęp się udał ale wraz z oszustem w tym samym czasie dobiegł chłop. Spisek wykryto i chłop zwany Lestkiem został królem. Nigdy nie zapomniał o swych korzeniach a poza tym zdobył wiele ziem. Jego syn Lestek III pobił w trzech bitwach Cezara a potem Krassusa. Cezar zgadza się oddać mu swą siostrę Julię za żonę. Jednak później pod wpływem senatu zaczyna działać przeciw niemu. Lestek III miał z Julią syna Pompiliusza a z nie prawego łoża 20 synów. Po śmierci Lestka III władzę objął Pompiliusz. Lecz ten po namowie złej niewiasty otruł braci. Po tym żył rozpustnie i obłudnie. Z trupów nie pochowanych braci wychodzą setki myszy, które zagryzają Pompiliusza z rodziną w wieży. W II księdze Kadłubek pisze o dwóch przybyszach którzy nie zostali przyjęci przez Pompiliusza a przez ubogiego chłopa Piasta i jego żonę Rzepichę. Również jedzenie się rozmnaża, był to czas także postrzyżyn syna Piasta Siemowita. Na tą uroczystość także przybywa Pompiliusz. Przybysze Siemowitowi przepowiadają dobrą przyszłość. Po karierze wojskowej zostaje królem. Po nim Lestek IV a po nim Siemomysł. On ma syna Mieszka który był ślepy do 7 roku życia.

Treść ksiąg

W Prologu do ks. I mówi o celu pisania kroniki, jakim było rozsławienie czynów przodków, którym za zasługi dla ojczyzny należy się wieczna pamięć. Księga I wyjaśnia pochodzenie narodu polskiego w świetle podań i mitów znanych już z kroniki Galla.

Rozmowa Mateusza z Janem dotyczy przodków, którzy podbili pod swe panowanie nie tylko wszystkie ludy mieszkające z tej strony Bałtyku, lecz także naród zamieszkały wyspy duńskie. Mateusz wylicza ziemie, które zdobyli dzielni przodkowie. Rozmówcy oceniają też rządy Grakchusa (Kraka), którego rycerze zatracili swoją waleczność, bo woleli oddawać się zbytkom i swawolom z niewiastami, ale ogólnie przyznają, że pod panowaniem Grakcha Polska rozkwitła, bo on dobro obywateli uważał za podstawowy cel rządzących. Jest też opowieść, jak to synowie Grakchusa pokonali smoka, używając podstępu i jak po tym zdarzeniu, zaczęli walczyć pomiędzy sobą o władzę. Mówią o założeniu miasta Gracchowia (Krakowa), które nazwano tak, aby wiecznie żyła pamięć o Grakchusie. Wspominają także o zupełnie innym rodowodzie nazwy miasta. Według tej legendy do zabitego smoka zleciało się mnóstwo kruków i to od ich głośnego krakania wzięła się nazwa Krakowa.

O Wandzie, której powierzono władzę, mówią jako o dziewczynie pięknej i mądrej, od której imienia rzekę nazwano Wandal. Księga opisuje też zatarg z Aleksandrem Macedońskim, który domagał się od Polaków płacenia daniny. Posłów, których przysłał w tej sprawie, potraktowali Polacy okrutnie, bo obdarto ich ze skóry, którą wypchano trawą i odesłano Aleksandrowi z listem, w którym w ostry sposób dano mu do zrozumienia, że pieniędzy w Polsce nie brakuje, ale niech przykład posłów uzmysłowi wszystkim, że Polaków nie ocenia się wedle ich bogactwa, a według bohaterstwa. W odpowiedzi Aleksander wkroczył do Polski. Są też w ks. I wzmianki o wewnętrznych walkach pomiędzy licznymi książętami dzielnicowymi, także o potyczkach z Juliuszem Cezarem i o licznych podbojach innych krajów przez Polaków, w tym nawet Italii. Pojawiają się w tej księdze dziesiątki imion i nazwisk nieznanych z historii. Księga II mówi o pochodzeniu królów i książąt polskich aż do czasów Kadłubka. Po rodzie Pompiliusza, który uległ zagładzie, nastały czasy Siemowita, który najpierw był dowódcą wojsk, a później królem. Mateusz opowiada historię Piasta, mówi o rządach Lestka IV, o ślepocie Mieszka i jego cudownym wyzdrowieniu, a później o ślubie z czeską księżniczką Dobrawą i przyjęciu chrztu.

              Kronika Wielkopolska, która doprowadzona jest do 1273 roku, przypuszczalnym jej autorem był kustosz katedry Poznańskiej Godzisław Baszko. Generalnie do 1202 roku jest to streszczenie kroniki Kadłubka z niewielkimi uwagami . Wprowadzone są także wątki Wielkopolskie.

              Tutaj Polacy nazywają się Lechitami i wywodzą się jak wszyscy Słowianie  z Panonii od Janusa syna Jefata. Było wielu braci. Najstarszy z nich Namrod podporządkował sobie wszystkich braci. Byli także bracia Lech, Czech i Rus. Najważniejsze było państwo Lecha w którym na początku nie było króla a 12 naczelników, jedynie pod wpływem nie bezpieczeństwa ze strony Gallów wybrali na króla Kraka. On pobił ich i założył stolice Kraków. Miał dwóch synów i córkę Wandę.  Młodszy Krak zabija starszego po tym Wanda zostaje władcą. Władca Alemański doprowadza wojny, Wanda sama dowodzi swymi wojskami, władca Alemański przebija się mieczem. Wanda w ofierze rzuca się do rzeki którą odtąd nazwano Wandal a ludność Wandalami. Po niej jest bezkrólewie dalej żądzą namiestnicy , do czasu kiedy na Polskę nie napada Aleksander którego podstępem pokonuje złotnik który zostaje królem Lestkiem I. Umiera on bezpotomnie. Aby wyłonić nowego króla organizowane są zawody w biegu do słupa. Podobna historia jak u Kadłubka. Lestek II biedak zostaje królem wiesza sobie obok tronu stare ubranie aby nie zapomnieć o biednych i swych korzeniach. Pozostawia on Lestka III który pobił Cezara i Krassusa. Otrzymuje Julię siostrę Cezara oraz w posagu Bawarię. Julia zakłada dwa miasta (Lubusz i Wolin). Z Julią Lestek ma Pompilusza, a po tym jak przeciw niemu obrócił się Cezar odbierając Bawarię odsuwa Julię i płodzi 20 synów dając im Pomorze a ich hegemonem czyniąc Pompiliusza. Po jego śmierci młody Pompilusz pod wpływem żony podstępnie ściąga wujów i truje ich. Z trupów wyszły myszy które zagryzają Pompilusza z rodziną w wieży Kruszwickiej. Po tym dochodzi do zjazdu w Kruszwicy na którym usiłowano wybrać króla. Zdecydowano się na skromnego Lechitę Piasta, wcześniej nawiedziło go dwóch aniołów przepowiadając mu że będzie królem, mnożyło mu się jedzenie. Po nim był jego syn Lestek IV , a po nim Ziemomysł który miał syna Mieszka który do 7 roku życia był ślepy.

              Jan Długosz urodził się w 1415 roku w Brzeźnicy, w 1448 roku zaczął studiować sztuki wyzwolone na Akademii Krakowskiej, pod wpływem wykładów Jana Dąbrówki zainteresował się historiografią. Jego wybitne dzieło to „Banderia prutanorum” czyli historyczny opis chorągwi krzyżackich zdobytych pod Grunwaldem. Swa pasję kontynuował w służbie u biskupa Oleśnickiego. Najsłynniejsze jego dzieło to Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa polskiego. Napisał XIV ksiąg. Co prawda jest to dzieło z XV wieku ale trzeba je także wziąć pod uwagę przy badaniu średniowiecza.

              Najpierw Długosz opisuje legendę dwóch braci którzy wywodzą się od Jana potomka Jefata z Panonii, chcą oni uniknąć wojen domowych dlatego Lech i Czech ruszają na wschód. Tam najpierw swoje państwo za pozwoleniem Lecha zakłada Czech. Lech przedostając się przez góry zakłada na żyznej ziemi swoje. Potomek Lecha Rus rusza jeszcze na wschód od Polski zakładając swe państwo słynące z futer. Dalej kronikarz opisuje trzy rzeki które są w Polsce tj. Odrę , Wisłę i Warte, także miasta które się nad nimi znajduje. Lech miał także na miejscu orlego gniazda założyć stolice państwa Gniazdo(Gniezno). Rządzili nim Lechowie aż do końca swej linii. Po nich nastąpiły rządy 12 namiestników jednak ludność nie przyzwyczajona kłóciła się , robili to także namiestnicy. Dlatego na króla wyznaczyli księcia z źródeł Wisły Kraka. Zakłada on Wawel a obok niego Kraków. Miał problemy Krak ze smokiem który cały czas żądał jedzenia, aż w końcu Krak skóry naładował siarą i smok po zjedzeniu tego zginał. Krak rządził dalej dobrze i sprawiedliwie. Krak przed śmiercią nadaje mieszczanom Krakowa prawa. Po nim władzę miał objąć Krak II ale został zabity przez młodszego brata Lecha I który udawał że stało się to na polowaniu. Po wykryciu zbrodnii, władca została córka Kraka Wanda. Starało się o nią wielu ze względu na jej urodę lecz on nie chciała nikogo. Chciał jej także książę niemiecki Ritygier który zagroził nawet wojną do której doszło. Lecz jego wojska widząc postawę Wandy wycofały się a Ritygier zabija się a Wanda rzuca się do Wisły, ludność buduje jej kopiec. Po tym nastąpiły długie i dobre rządy 12 wojewodów. Lecz na Polskę najechali Węgrzy i Morawianie. Dzielny rycerz Przemyśl podstępnie układa na wzgórzu szyszaki i przedmioty które się odbijają w słońcu. I gdy wróg biegł tam oni szybko je zabierali. Zmęczyli tym wrogów i gdy spał zajęli jego obóz. Przemyśl został królem Leszkiem I. Po jego śmierci zorganizowano wyścig do słupa. Podstępny Leszek zorganizował podstęp podobnie jak u Kadłubka , wykryli to także biedacy i jeden z nich został Leszkiem II na tronie Krakowa który nie zapominał  o swych korzeniach. Mówi tez że ten Leszek został zabity przez syna Karola Wielkiego, zaś jego syn Leszek III wspomagał Węgrów w walce z italikami i grekami. Po nim władzę obejmuje Popiel który miał tez 20 braci którzy dzierżyli Pomorze. On tez przeniósł stolicę najpierw do Gniezna a potem do Kruszwicy, pomagali mu bracia.  Po nim pod protektoratem jego 20 braci władzę objął jego syn Popiel. Lecz nie potrafił się bić, zgnuśniał, poślubił niemiecką księżniczkę która namówiła go aby zabił 20 stryjów co tez uczynił a z ich trupów wyszły myszy które go zjadły wraz z rodziną.  Po tym na zjazd do Kruszwicy przybywają książęta ale nie mogą się zgodzić. Dochodzi do wojen domowych. Lecz w końcu na drugim zjeździe dochodzą do porozumienia. W między czasie do Kruszwicy przybywają dwaj przybysze których z zamku wyrzucono. Przyjął ich Piast z Rzepicha, modlił się aby zostało jedzenia ale cud bo się rozmnażało, działo się podobnie na postrzyżynach jego syna Siemowita. Powiedzieli mu że zostanie królem(mówiono że ci przybysze to Piotr i Paweł). Na zjeździe ludziom chciało się pić więc ciągnęli do Piasta który ich napoił był to kolejny cud. W związku z tym Piast został królem , rządził 120 lat. Po nim w 921 roku wg Długosza rządy objął Siemowit. Po nim Leszek a po nim Siemomysł. Miał on syna Mieszka który był ślepy do 7 roku życia. (symbol pogaństwa)