2.Norma prawna i przepis prawny,

PRZEPIS PRAWNY I NORMA PRAWNA

1. Przepis prawa.

Przepis prawa to zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający sposób postępowania ( a więc będący regułą postępowania ), formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtny fragment artykułu, paragrafu, ustępu.

Przepis prawa ustanawiany jest za pomocą generalnych aktów prawnych ( mocą konstytucji, ustaw, rozporządzeń ), jest wypowiedzią językową, „zastaną” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych. Przepis prawa jest najmniejszą jednostką redakcyjną tekstu prawnego. Zawiera on jedną wypowiedź zdaniokształtną, zaczynającą się dużą literą i kończącą się kropką, niezależnie od ilości orzeczeń w niej występujących.

Niektórzy autorzy charakteryzują przepis prawny jako fragment normatywnego aktu prawnego, którym niekiedy jest artykuł lub paragraf, niekiedy zaś punkt lub litera. Gdy nazwę przepis prawa odniesiemy do tych postanowień, które zostały zawarte w ramach jednego punktu lub litery ), wtedy mamy tyle przepisów prawa, ile owych punktów czy liter zostało wyodrębnionych w danym artykule albo paragrafie.

Każdy przepis prawa jest wskazówką, regułą zachowania, takie również znaczenie ma słowo to w języku potocznym - mówi się o przepisach gramatycznych, lekarskich, kościelnych.

Rodzaje przepisów prawa

a) lex generalis- lex specialis

Lex generalis to reguła powszechna ( np. "Nie wolno zabijać" ), lex specialis to reguła szczególna ( np. "Wolno zabić wroga na wojnie" ), ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechnej i ustalająca skutki prawne dla przypadków nią objętych albo też skutki te w ogóle wyłączająca. Terminologia ta bywa używana zarówno do przepisów prawnych, jak i całych aktów prawnych ( ustawa ogólna- ustawa szczególna ). Rozróżniając przepisy ogólne od szczegółowych bierze się pod uwagę wzajemny stosunek postanowień tych przepisów. Wyjątków nie wolno interpretować rozszerzająco

Lex generalis: "W przypadku W zachować się Z."

Lex specialis: "W przypadku W1 zachować się Z1"

"W przypadku W2 zachować się Z2"

b) ius cogens- ius disposivum

Przepisy o charakterze iuris cogentis są przepisami bezwzględnie stosowanymi, natomiast przepisy iuris dispositivi to przepisy o zastosowaniu względnym.

Bezwzględność stosowania przepisów iuris cogentis polega na tym, iż w każdym wypadku, przewidzianym przez dany przepis, można znaleźć jego zastosowanie jego postanowienia, nie dopuszcza się bowiem innej możliwości zachowania podmiotów prawa od tego, jakie sam wskazuje. Podmioty prawa nie mają żadnej możliwości wyboru, muszą się zachowywać tak, jak nakazują przepisy, pod rygorem poniesienia ujemnych skutków prawnych ( np. "Nie może zawrzeć małżeństwa, ten kto już pozostaje w związku małżeńskim" ).

Przepisy iuris dispositivi pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego zachowania i wzajemnych stosunków. Znajdują one zastosowanie dopiero gdy dany podmiot albo strony stosunku prawnego same czegoś nie postanowiły lub ich postanowienia mają charakter częściowy albo kiedy strony nie potrafią osiągnąć ugody ( np. " W braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenia w chwili oddania dzieła" ). Pierwszeństwo znajdują tu zgodne oświadczenia woli stron, które mają dla stron moc wiążącą, przepisy dyspozytywne stosowane są dopiero wówczas, gdy brak woli stron, gdy strony co do czegoś w momencie zawarcia umowy się nie porozumiały i po jej zawarciu nie doszły do porozumienia. Przepisy te są ustanawiane z myślą o sytuacjach, w których mimo braku woli oświadczenia stron będzie trzeba wydać oświadczenie czy rozstrzygnąć spór istniejący między stronami.

c) ze względu na usankcjonowanie

- leges plusquam perfecta ( "więcej niż doskonałe" ),- sankcja represyjna i nieważności,- np. zawarcie małżeństwa przez osobę będącą już w związku małżeńskim,

- leges perfecta ( " doskonałe" ),- sankcja nieważności- np. umowa,

- leges minu squam perfecta ( "mniej niż doskonałe" ),- sankcja represyjna- np. zabójstwo,

- leges imperfecta ( "niedoskonałe" ) - nie jest zabezpieczona żadną sankcją- np. naruszenie prawa konstytucyjnego.

d) podział wprowadzony przez Austina i Hamta )

- pierwotne ( określające co czynić w danej sytuacji? ),

- wtórne ( jak zachować się w danej sytuacji? ): postępowanie sądowe, jakie normy wchodzą w skład systemów prawnych ( rules of ecrolegment ), kryteria przynależności do systemu ( rules of recognition ), zmiana systemów prawnych ( rules of change ).

e) zupełne- niezupełne

- zupełne: ( kompletne )- w swoim brzemieniu wystarczają do wydania na ich podstawie decyzji stosowania prawa, są więc zbieżne z normą prawną,

- niezupełne: ( niekompletne ): nie wystarczają do wydania decyzji, nie są zbieżne z normą prawną.

Wyróżniamy tutaj przepisy odsyłające ( systemowo i pozasystemowo ) oraz przepisy blankietowe.

Przepisy odsyłające ustanawiane są w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego czy kilkakrotnego nawet powtarzania tych samych postanowień. Mają one przyczyniać się do zmniejszenia rozmiarów wydawanych aktów prawnych. Gdy w jednym przepisie prawa zostały zawarte jakieś postanowienia, w innym przepisie nie są już one powtarzane, ów zaś przepis, unikając powtórzeń, po prostu odsyła do postanowień przepisu pierwszego. Przepisami odsyłającymi nazywane są te przepisy, które bądź same nie podają rodzaju i rozmiaru skutków prawnych, bądź też same nie formułują pełnego określenia należytego sposobu zachowania się adresatów, lecz unikając powtórzeń, wskazują inne przepisy, w których owe skutki prawne lub sposób zachowania się adresata zostały już ustalone ( np. 1."Kto umieszcza na statku wodnym lub powietrznym urządzanie lub substancję zagrażającą bezpieczeństwu osób lub mieniu znacznej wartości, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat". 2. Tej samej karze podlega, kto niszczy, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku urządzenie nawigacyjne, albo uniemożłiwia jego obsługę, jeśli zagraża to bezpieczeństwu osób". Zamiast napisać "podlega karze pozbawienia wolności do 3 miesięcy do 5 lat, napisano krócej: "podlega tej samej karze".

Odesłanie może być kierowane do jednego lub więcej przepisów, do innego działu prawa a nawet do prawa obowiązującego w innym państwie. Z odesłaniem możemy spotkać się również wtedy, gdy przepis prawa nakazuje kierować się czyimś dobrem, zasadami ( np. "Orzekając rozwód sąd kieruje się przede wszystkim dobrem dzieci małżonków" ). Cechą charakterystyczną tych przepisów ( zawierających zwroty zwane klauzulami generalnymi ) nie jest "odsyłanie" lecz nakaz oceniania i określania skutków prawnych zgodnie z owymi zasadami.

Przepisy odsyłające systemowo to wszystkie przepisy odsyłające, których regułami odniesienia są przepisy należące do danego systemu prawa ( np. "Jeśli kradzież nastąpiła na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek tej osoby" Co to jest kradzież definiuje nam przepis inny. Albo: "Kto popełnia przestępstwo określone w art. 38 kk., podlega karze.. " Po co przytaczać definicję przestępstwa, jeśli można napisać krótko: "określone w art. 38 kk.". Widać tu powody prakseologiczne- prawnik nie musi podczas postępowania przytaczać treści artykułów, zaoszczędza to czas i miejsce w aktach sądowych.

Przepisy odsyłające pozasystemowo są to ex definitiones przepisy odsyłające do reguł, które nie należą do systemu prawa. Reguła odniesienia nie wchodzi w skład systemu prawa obowiązującego mimo tego, że przepis odsyłające do niej odsyła. Założenie to może być oczywiste np dla wypadków, gdy regułami odniesienia są zasady techniki górniczej, ale może budzić wątpliwości, jeśli są to reguły zwyczaju czy zasady współżycia społecznego. Możemy podzielić je na 3 grupy:

- przepisy odsyłające do reguł społecznych: reguł moralności, słuszności, zasad współżycia społecznego, zwyczaju. Odsyłają one do określonych reguł społecznych, które w jakiś nieformalny sposób wytworzyły się w społeczeństwie i efektywnie kierują zachowaniem ludzi. Przepisy te dają dużą swobodę organowi stosującemu. Ocena roli przepisów odsyłających systemowo zależy od tego, z jakich pozycji będzie się tej oceny dokonywało. Istnieją tu dwie tendencje: pierwsza zakłada jako naczelne wartości prawne pewność prawną, bezpieczeństwo prawne, ogranicza w maksymalnym stopniu przepisów odsyłających do reguł społecznych. Druga tendencja podkreślając niemożliwość ścisłego oddzielenia tworzenia i stosowania prawa, zakłada jako naczelną wartość pewną maksymalną adekwatność prawa i potrzeb szeroko rozumianego życia, szeroko posługuje się przepisami odsyłającymi do reguł społecznych.

- przepisy odsyłające do regulaminów porządkowych, cenników, taryf. Reguły te nie są stanowione przez organy prawodawcze, ustanawiają prawa i obowiązki adresatów. Rolą przepisów tej grupy jest odesłanie do reguł odniesienia zarówno w postaci blankietowego określenia sankcji, jak i dyspozycji. Są one wytworem żywiołowych i masowych procesów społecznych. Osoby wydające te reguły nie mogą nadać im charakteru prawnego, natomiast w interesie państwa leży zabezpieczenie ich przestrzegania przez określenie konsekwencji prawnych niezastosowania się do nich.

- przepisy odsyłające do reguł technicznych, do zasad techniki w poszczególnych gałęziach produkcji Reguły odniesienia wyznaczają zasady skutecznego działania dla osiągnięcia założonego technicznego celu. Istnienie tego typu przepisów odsyłających jest uwarunkowanie techniczno- gospodarczą działalnością państwa w sytuacji, gdy prawnie zabezpiecza ono przestrzeganie reguł technicznych i nie chce wprowadzić ich bezpośrednio do tekstu prawa obowiązującego, posługuje się odesłańcem. Są to np. bezpieczeństwa i higieny pracy.

Przepisy blankietowe: w najszerszym tego słowa znaczeniu nazwa ta stosowana jest celem oznaczenia tego rodzaju tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, nie wyznaczają sposobu postępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcie uzależniają od postanowień innych generalnych aktów prawnych. Są to np. przepisy ustalające ujemne skutki prawne ( sankcje ) za zachowania niezgodne z bardzo ogólnie zazwyczaj wymienionymi przepisami prawa ( np. "Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży" ). Same nie wskazują i nie charakteryzują zachowań grożących sankcjami, lecz tylko ustanawiają te sankcje. Przepis blankietowy ustanawia więc sankcje za zachowania niezgodne z przepisami.

Ustanowienie przepisu blankietowego nie świadczy o współobowiązywaniu przepisów, za zachowania niezgodne z którymi przepis blankietowy ustala sankcje. Przepisy blankietowe z góry, in blanco, określają sankcje za zachowanie niezgodne z przepisami, które mogą zostać dopiero wydane. Między przepisami blankietowymi a odsyłającymi istnieje tego rodzaju różnica, że przepis odsyłający i ten, do którego następuje odesłanie, są przepisami współobowiązującymi, natomiast brakuje związku czasowego między obowiązywaniem przepisu blankietowego i obowiązywaniem przepisów, za których nieprzestrzeganie przepis blankietowy ustanawia sankcje.

2. Norma prawna

Norma prawna jest pewną regułą prawną zbudowaną z elementów zawartych w przepisach prawnych. Budowa ta jest przeprowadzona według jakiegoś wzoru, który zależy przede wszystkim od poglądów na stosunek normy do prawa oraz poprzez to zależy od poglądów na istotę prawa, jego funkcjonowanie. Norma wskazuje nam, jak w danym momencie mamy się zachować.

Zachowanie to zewnętrzna aktywność człowieka.

Postępowanie to zachowania wraz z motywami. pobudkami tego zachowania.

Ma to bardzo duże znaczenie. Mówiąc o zachowaniu, mamy na myśli tylko widoczny efekt działania człowieka, interesuje nas tylko to, czy dana osoba coś zrobiła, czy nie. Natomiast mówiąc o postępowaniu myślimy: „dana osoba zrobiła coś, ponieważ...”. Załóżmy, iż toczy się postępowanie karne kobieta ukradła ze sklepu bułki. Mówimy o kradzieży bułek ( zaborze cudzego mienia celem przywłaszczenia ). Można uregulować precyzyjnie pojęcie kradzieży, określić co jakie zachowanie określamy tym mianem. Jednak jeśli mówimy o postępowaniu tej kobiety, to interesują nas także motywy tej kradzieży ( np. czy ukradła w celu uzyskania korzyści materialnej czy celem nakarmienia głodnego dziecka ). Pojawia się więc czynnik moralny, który ma duży wpływ na ewentualny wyrok. I wpływu tego czynnika nie da się już precyzyjnie uregulować, bo ilość motywów kradzieży jest niezliczona.

Podział norm prawnych:

a) generalne- adresat określony jest za pomocą norm ogólnych, natomiast zachowanie określone jest za pośrednictwem nazw odnoszących się do reguł abstrakcyjnych ( "Każdy, kto ukończył lat 18, powinien posiadać dowód osobisty" ).

- ogólne

- abstrakcyjne

b) indywidualne- wskazują adresata za pośrednictwem nazw jednostkowych, opisują czynność konkretną, niepowtarzalną ( "Jan Kowalski powinien zapłacić mandat za zbyt szybką jazdę" ).

- jednostkowe

- konkretne

Podział ten zakłada dwa kryteria: adresat i zachowanie. Nie jest dychotomiczny ( zakłada więc rozłączność cech ). Mogą istnieć normy ogólne konkretne. Normy indywidualne, np. w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nie wchodzą w skład systemu prawa, są efektem jego obowiązywania.

3 Przepis prawny a norma prawna.

Wyrażenia: „przepis prawny” i „norma prawna” są niejednokrotnie używane jako synonimy w języku prawnym i prawniczym. Nie oznacza to jednak, iż mają one to samo znaczenie.

Pytając jak rozumiany jest stosunek przepisu prawa do normy prawnej możemy zauważyć, że zarysowała się w tej materii wyraźna różnica poglądów. Możemy wyróżnić pięć odmiennych koncepcji:

a. "Przepis prawa" jako pojęcie wyłączne

Stanowisko to w ogóle nie wprowadza pojęcia "norma prawna". "Przepis prawa" jest określeniem, za pomocą którego omawia się, analizuje i z powodzeniem rozwiązuje wszystkie bez wyjątku problemy prawnicze. Podkreśla się, iż zarówno w języku ustaw, języku judykatury i w nauce prawa stosuje się wyłącznie termin "przepis", a nie "norma".

I tak w języku ustaw mówi się o "obowiązujących przepisach", "przepisach postępowania kc", "przepisach szczególnych", "przepisach art. poprzedzającego", iż "pewne przepisy stosuje się". Poszczególne postanowienia są określane jako "artykułu", "paragrafy". Językiem tekstów prawnych jest język "przepisów" ( artykułów, paragrafów, ustępów, liter, punktów jako używanych zamiennie ). Postanowienia te są nazywane przepisami wprost. Tak więc przepis prawny to reguła zachowania ujęta w odpowiedniej jednostce systematyzacyjnej tekstu prawnego ( artykule, paragrafie, literze, ustępie, punkcie ). Lektura Dz. U. świadczy, iż ciała prawodawcze nie wprowadzają to tekstów prawnych konstrukcji nazywanej "normą prawną" i nie posługują się nią. Norma prawna nie należy do języka prawnego ( ustawy ) lecz prawniczego.

Również judykatura używa terminów "przepis prawa", "artykuł", "paragraf". W orzeczeniach sądowych przepisami prawa są nazywana postanowienia zawarte w poszczególnych artykułach czy paragrafach aktów prawnych. Sąd działa "na podstawie artykułu", mówi o działaniu "w trybie artykułu". Przepisy prawa "obowiązują", "nakładają obowiązki", "zakazują". Sąd stosuje określone przepisy.

Przeważającą część nauki prawa również posługuje się wyłącznie terminem "przepis prawa". Są więc zdania o przepisach prawa, o strukturze przepisów, o ocenie przepisów, zarówno o charakterze historyczno- prawnym, prawnoporównawczym, teoretycznym.

b. Równoznaczność określeń "przepis prawa" i "norma prawna",

Stanowisko to posługuje się obiema określeniami zamiennie. Czy mówi się o normie czy o przepisie, to w obu przypadkach chodzi o znaczenie reguły zachowania się, wyodrębnionej w tekście prawnym jako artykuł lub jako mniejsza, zdaniokształtna wypowiedź wchodząca w skład danego artykułu albo paragrafu. Mówi się o obowiązywaniu przepisu albo obowiązywaniu normy, o stosowaniu przepisów prawa albo o stosowaniu norm prawnych. Określeniami taki posługuje się nauka prawna ( zwłaszcza w dziedzinie prawa karnego, cywilnego, finansowego, procesowego ), logika dla prawników. Judykatura używa tych dwóch pojęć zamiennie w orzeczeniach. Nie ma bowiem żadnych argumentów rzeczowych, które przemawiałyby przeciw możliwości właśnie zamiennego posługiwania się omawianymi pojęciami.

c. Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa

Teoria ta rozróżnia oba pojęcia. Zwrot prawny w pewnym egzemplarzu Dz. U pod pewną pozycją w pewnym egzemplarzu można nazwać przepisem. Normą jest znaczenie zwrotu, o którym mówimy, że jest zwrotem prawnym- znaczenie tego zwrotu zawartego w akcie normatywnym. O wyborze terminologii powinny decydować względy użyteczności w prawoznawstwie w ogóle, a w teorii prawa w szczególności. Nie jest jednak jednoznaczne, jak rozumieć "przepis prawa", czyli zwrot prawny zawarty w normatywnym akcie prawnym w postaci określonego artykułu czy paragrafu. Mając na uwadze uznane w nauce rozróżnienie znaku od jego znaczenia przepis może być rozumiana dwojako:

- jako nazwa oznaczająca sam napis ( zespół znaków pisarskich umieszczonych w tym artykule, paragrafie ) jak i normę czyli znacznie owego zespołu znaków, czyli

przepis prawa= zapis + jego znaczenie ( norma )

- przepis prawny to tylko napis, a norma to znaczenie tego napisu, czyli

norma prawna= zapis ( przepis prawa ) + jego znaczenie

d. Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa

"Przepis prawa" jest tu rozumiany jako część aktu prawnego, wyodrębniona przez prawodawcę jako artykuł, paragraf, co nie odbiega od zazwyczaj podawanego określenia. Natomiast "norma prawna" to reguła zbudowana z elementów zawartych w przepisach prawa.

Skoro norma prawna określana jest jako reguła zachowania budowana z przepisów prawnych, zaś przepis prawny to część aktu prawnego, to same przepisy muszą być regułami zachowania. Gdyby przepisom brakowało cech reguł zachowania, to nie można byłoby skonstruować z nich normy. Upada tu rozróżnienia, iż przepis prawny jest tylko fragmentem tekstu prawnego, norma zaś regułą zachowania.

Przepisy prawa są ustanawiane przez kompetentne organy prawodawcze, są przez prawodawcę dane. Norma prawna jest natomiast budowana z przepisów, więc nie jest podmiotem poznania jak przepis, lecz wypowiedzią, którą poznający konstruuje, czyli konstrukcją tworzoną prze tego ostatniego. Normę prawną do aparatu pojęciowego wprowadza konstruktor. Jest to konstrukcja wprowadzana arbitralnie, jednie bowiem ją wprowadzają, inni nie.

Przepis prawny ma rzadko postać schemat normy, a elementy potrzebne do wyrażenia normy mogą być rozsiane po bardzo wielu przepisach ustawy czy ustaw i odwrotnie, jeden przepis może być podstawą dla wielu różnych norm. Teksty prawne nie przybierają postaci w pełni rozwiniętych norm postępowania, zbiera się je z różnych przepisów. Norma integruje je w jedną, sensowną całość. Uczony sam do aparatu pojęciowego wprowadza pojęcie normy, sam ustala jej strukturę, to czy jest ona "całością" czy nie jest.

W opozycji do tych twierdzeń zwrócić należy uwagę, iż całościami są wszystkie przepisy prawa rozumiane jako zdaniokształtne wypowiedzi, wskazujące adresatom sposób powinnego zachowania, a więc będące regułami postępowania. Przepis to całość ustanowiona przez określony organ, norma to tylko konstruowana całość pojmowana na miarę rozumienia całości aprobowanego przez danego konstruktora.

e. Norma prawna jako "zjawisko" odrębne od przepisów prawa.

W tej teorii przepis jest charakteryzowany jako stanowiący całość gramatyczną zwrot językowy, zawarty w tekście aktu normatywnego, przy czym dodaje się, że poszczególny artykuł lub paragraf aktu normatywnego zawiera jeden albo kilka przepisów prawa. Porządek prawny nie składa się jednak z przepisów prawa, lecz z norm prawnych, zawierających reguły prawne. Przepisy prawa są jedynie technicznym środkiem służącym do wyrażania norm prawnych. Ponieważ prawo składa się z norm prawnych, a nie z przepisów ustalonych przez określone ciała prawodawcze, trzeba więc wykazać, iż normy istnieją gdzieś realnie, są bytem lub zjawiskiem mającym swą własną, niezależną od przepisów prawa, egzystencję. Pojmowanie normy prawnej jako określonego, realnego, samodzielnego zjawiska, występuje w niektórych teoriach prawa ( takich, w których prawo nie jest efektem działalność prawodawczej określonych, kompetentnych autorytetów )

- teorie psychologiczne: prawo to przeżycia psychiczne ( Leon Petrażycki )- przeżycia te noszą miano emocji, mają charakter imperatywno- atrybutatywny ( zobowiązująco- uprawniający ). Obowiązki i normy prawne są wyrazem subiektywnych stanów psychicznych jednostek. Norma prawna to osobny fakt, niezależny od tego, co stanowią teksty prawa oficjalnego.

- teorie prawa naturalnego: istnieją dwa rodzaje prawa: naturalne ( ponadpozytywne ) i pozytywne. Prawo natury rozumie się jako prawo realne, rzeczywiście istniejące, niezależne od rozporządzeń, istniejące niezależnie od poczynań człowieka i od prawa pozytywnego. Źródłami są istoty nadprzyrodzone, natura ludzka, rozum, poczucie moralne, instynkty altruistyczne albo egoistyczne, wartości społeczne, natura to najwyższy prawodawca. Reguły wywodzące się z tego prawa są normami najwyższymi, mają charakter nadrzędny w stosunku do norm prawa pozytywnego. Rola prawa pozytywnego ograniczona jest do promulgowania i precyzowania reguł prawa naturalnego oraz do określenia konsekwencji zachowań niezgodnych z nakazami i zakazami prawa natury.

- niemiecka szkoła historyczna: najwyższe wartości tkwią w historii. Naród jest idealną osobowością, "duch narodu" przejawia się we wszelkich zjawiskach kulturowych, takich jak: język, prawo, obyczaje, państwo. Prawo jest cząstką życia narodu, przejawem mającym swój byt w narodowej świadomości. Działalność ustawodawcza byłaby objawem szkodliwego, nieograniczonego wtargnięcia w ewolucją prawa narodowego. Właściwym rodzajem prawa są reguły prawa zwyczajowego. Wyróżniane są trzy rodzaje prawa: zwyczajowe, ustawowe i prawnicze, ale dwu ostatnim nie przypisuje się samodzielnej roli. Ustawowe może być jedynie "rejestracją prawa" już istniejącego, czyli zwyczajowego, w żadnym wypadku nie może być przejawem arbitralnej decyzji ustawodawcy. Poglądy prawników same stają się regułami prawa, ale wtedy gdy są naukowa uzasadnione. Prawo prawnicze jest kontynuacją rozwiązań zawartych w normach prawa zwyczajowego.

Przyjmować będziemy teorię d., o ile potrzebne jest rozróżnienie jednostki technicznej tekstu prawnego od reguły prawnej, która zawiera elementy uznane za ważkie z określonego punktu widzenia dla regulacji prawnej, niezależnie od tego, jaką formę nadał jej prawodawca zamieszczając w jednym bądź kilku przepisach jednego czy też różnych aktów prawodawczych. Tak więc norma jest pojęciem nieco szerszym niż przepis, ale ten drugi ma mieć charakter bardziej precyzyjny. Norma może być zbiorem takich przepisów.

Przepis prawny jako najmniejsza jednostka organizacyjna aktu prawnego jest wyrażony językiem prawnym. Norma jest zbiorem przepisów, ułożonych w całość, wyrażona jest językiem prawniczym.

Dlaczego więc prawodawca formułuje przepisy, a nie normy?

Budowanie normy prawnej jest nieopłacalne, ponieważ musielibyśmy takie normy stworzyć dla każdego przypadku, ustawodawca musiał by objąć wszystkie możliwe sytuacje. Formułuje więc przepisy, a prawnik w zależności od potrzeb sam tworzy z nich normę.

Jeśli mamy dużą liczbę przepisów, to możemy skonstruować z nich rozbudowaną normę prawną. Robią to prawnicy za pośrednictwem języka prawniczego. Pojawiają się przed nimi następujące problemy:

- który sposób konstruowania norm jest najskuteczniejszy? Czy istniej jakiś wzór idealny?

- czy być może sposób tworzenia norm jest bez znaczenia, liczy się bowiem znaczenie prakseologiczne ( dal jakich celów jest ta norma konstruowana? Czy są to podręczniki akademickie, mające odzwierciedlić charakter normy, czy też jeśli jest ona budowana na potrzeby klienta ).

Norma prawna to konstrukt praktyczny lub teoretyczny przepisów prawnych potrzebnych do odpowiedzi na pytanie, jaki jest wzór zachowania. Przepis prawny nie jest regułą zachowania, jest elementem tej reguły, punktem wyjścia ustalonym przez ustawodawcę.

4. Akty prawne

Akt prawny to całość normatywna, przybierająca pewną postać. W zależności od objętości danego aktu dzieli się on na części. Technika prawodawcza skłania bowiem do tego, aby tekst był rozbijany na rozmaite jednostki techniczne. Np. polski kodeks cywilny dzieli się na:

KSIĘGI

TYTUŁY

DZIAŁY

ROZDZIAŁY

ODDZIAŁY

ARTYKUŁY

PARAGRAFY

PUNKTY

Rozczłonkowanie to ma wskazać przepisy ogólne i szczegółowe w obrębie grupy, dzięki czemu można osiągnąć większą przejrzystość. Podobnie, jak np. przepisując notatki, staramy się jakoś je usystematyzować i grupujemy je w poszczególne jednostki techniczne ( za pomocą własnego systemu ), tak i prawodawca chce zapewnić aktom czytelną formę. Koncepcje rozczłonkowania wpływają na to, iż pewne typy spraw są regulowane przez akty należące do różnych gałęzi prawa ( np. pewne przepisy z zakresu prawa administracyjnego mogą znaleźć sankcje w kodeksie karnym ). Rozkład kompetencji prawodawczych wpływa na to, iż przepisy wydane na szczeblu A aparatu państwowego odsyłają w pewnych sprawach do przepisów wydanych na szczeblu B. Np. Konstytucja RP z 1997 zawiera tylko zbiór fundamentalnych praw obowiązujących w państwie, prawa szczegółowe określają odpowiednie ustawy, z tym że zawarte w nich przepisy muszą być zgodne z tymi fundamentalnymi prawami.

Systematyzowanie: w postępowaniu sądowym czytamy: „art. 217 kk mówi, iż, art. 58 kc głosi, że”, nie przytaczając ich treści, co byłoby czasochłonne i niewygodne. Przepisy te są uniwersalne, niezależnie od wydawnictwa i edycji, może je zmienić jedynie odpowiednia ustawa.

Charakter merytoryczny: w zależności od miejsca, w którym znajduje się dana reguła, może mieć ogólniejsze bądź bardziej szczegółowe znaczenie.

5. Budowa i konstrukcja normy prawnej.

Istnieją dwa poglądy na stosunek konstrukcji normy prawnej do prawa:

a) norma jest traktowana jako jednostka podstawowa prawa, jako jego atom, budowa musi odpowiadać „istocie” prawa, istnieje więc tylko jedna poprawna konstrukcja normy uwarunkowana charakterystyką tego, co jest prawem. Takie stanowisko prezentuje normatywizm. dla którego cała teoria prawa jest rozwinięciem teorii normy prawnej.

b) norma jest regułą, której struktura nie jest związana z właściwościami prawa jako całości, zaprzecza to związkowi między prawem a konstrukcją normy, która nie może zawierać tylu istotnych elementów, które charakteryzują prawo jako całość.

W normie prawnej wyróżniamy elementy ( aczkolwiek nie muszą one występować jednocześnie ):

a) hipoteza, - czyje zachowanie się reguluje i w jakich warunkach? Wskazuje adresata prawa albo poprzez nazwy o...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]