2. Zygmunt II August

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

2

1548

Śmierć Zygmunta Starego, Zygmunt August królem Polski (1548 – 1572) – ostatni z rodu Jagiellonów.

1551

„O naprawie Rzeczpospolitej” Andrzeja Frycza Modrzewskiego – z 5 tomów wydrukowano w Polsce 3.

1552

Prowokacja magnata M. Sieniawskiego – osadził na tronie w Mołdawii swego człowieka, co groziło wojna z Turcją. Król kazał wycofać się Polakom z Mołdawii.

1556

Wyjazd Bony z Polski – zmarła w 1557 r. otruta przez stronnika Habsburgów.

1558

Wkroczenie Moskwy do Inflant – Iwan IV Groźny chciał zdobyć dostęp do Bałtyku, zajął Narwę i Dorpat. Część Inflant zajęli Duńczycy i Szwedzi.

1558

Ponowienie żądań egzekucji dóbr – przeciwny temu król zwrócił magnatom oddane mu pergaminy z nadaniami królewszczyzn.

1561

Wielki mistrz Zakonu Kawalerów Mieczowych Gotard Ketler poddał Inflanty Polsce i Litwie jako lenno. Ketler dostał jako osobiste lenno Kurlandię i przeszedł na luteranizm.

1562

Kolejne żądania egzekucji praw oraz dokończenia unii z Litwą – król przyjął żądania szlachty w zamian za poparcie w sprawie Inflant . Ścisłej unii i wspólnego sejmu żądała też szlachta litewska, licząc na pełne przywileje jakie posiadała szlachta polska. Zażądała też wspólnego obierania króla. Na sejmie w Piotrkowie, gdzie król pojawił się w stroju szlacheckim, uchwalono egzekucję dóbr. Udała się ona tylko częściowo i to tylko w Koronie. Zupełnie nieudana wobec duchowieństwa

1563

Powstanie wojska kwarcianego utrzymywanego z ¼ dochodów z królewszczyzn.

1563

Iwan IV Groźny zdobywa Połock (utopiono wszystkich Żydów, a Litwinów wzięto do niewoli) Car starał się prowadzić wojnę tylko z Litwą, a nie z Polską.

1563

Zygmunt August za poparcie w wojnie z Moskwą zgadza się na dziedziczenie tronu w Prusach Książęcych w razie bezpotomnej śmierci przez kuzynów Albrechta Hohenzollerna z Berlina (Brandenburgii) – wbrew układowi z 1525 r.

1567

Zebrano wojska przeciw Moskwie, co powstrzymało Iwana IV od ataku na Inflanty.

1569

Unia lubelska. Wspólne obrady od 1568 r. Zniesiono odrębność Prus i Gdańska. Głównym tematem była sprawa nowej unii polsko – litewskiej, gdyż obawiano się że po bezpotomnej śmierci ostatniego króla z dynastii Jagiellonów – Zygmunta Augusta, Litwa może odłączyć się od Polski i groziłoby to wojną o sporne ziemie. Za unią były masy szlacheckie Litwy dążące do rozszerzenia swych praw na wzór Polski, przeciwni byli magnaci z Radziwiłłami na czele, m.in. z powodu obaw przed egzekucją dóbr. Polacy obiecali, że egzekucja dóbr nie obejmie Litwy. Gdy          w nocy 1 III 1569 r. część magnatów litewskich opuściła potajemnie Lublin zrywając wspólny sejm, wywiedziona w pole i rozwścieczona szlachta zażądała wprowadzenia unii bez udziału magnatów. Król ogłosił przyłączenie do Korony kolejno: Podlasia, Wołynia i Ukrainy, posłowie z tych ziem byli zadowoleni                         i powrócili do Lublina, a za nimi reszta. 1 VII 1569 r. podpisano unię:

-          połączono Polskę i Litwę w państwo o nazwie Rzeczpospolita Obojga Narodów, dzielące się na:

a)     Koronę Polską (herb – orzeł)

b)     Wielkie Księstwo Litewskie (herb – Pogoń)

-          wspólnie obierany król wybierany w drodze wolnej elekcji, sejm i senat, polityka zagraniczna, pieniądze, przymierza i wojny

-          osobne terytorium, wojsko, skarb, sądownictwo, prawa, język i urzędy – w tym wielki książę litewski

-          Inflanty wspólną własnością

-          szlachta litewska zrównana w prawach ze szlachtą polską, mogła w dowolnym miejscu nabywać dobra ziemskie

Obszar Rzeczpospolitej – blisko 815 tys. km2, ludność – 8 mln, z tego 40 % to Polacy, ponadto: kilkanaście % Litwini,  20 % Rusini, Ukraińcy, 5 % Żydzi, 10 % Niemcy, Białorusini, Tatarzy, Ormianie itd. Przed unią Polska miała około 3 mln. mieszkańców. Poza granicami Rzeczpospolitej żyło około 1 mln Polaków, głównie na Śląsku i Pomorzu.

Główne urzędy w Koronie Polskiej:

-          marszałek koronny (zast. marszałek nadworny) – zarządzał dworem królewskim, czuwał nad bezpieczeństwem władcy, sprawował sądy w miejscu pobytu króla

-          kanclerz wielki koronny (zast. podkanclerzy)

-          podskarbi wielki koronny (zast. podskarbi nadworny)

-          hetman wielki koronny (zast. hetman polny)

Zadania urzędników:

-          marszałek – zarządzał dworem królewskim i troszczył się o zapewnienie spokoju w miejscu pobytu króla. Członek senatu, ustalał ceny i sprawował sądy w miejscu pobytu króla.

-          hetman – dowodził wojskiem zaciężnym, nie zasiadał w senacie.

-          kanclerz – kierował polityką zagraniczną i kancelarią królewską

-          podskarbi – zarządzał skarbem państwa i mennicą, zasiadał w senacie.

-          wojewoda – przywódca pospolitego ruszenia na swoim terenie, ustalał ceny na towary, sądził Żydów, członek senatu.

-          kasztelan – urzędnik tytularny zasiadający w senacie, w hierarchii godności po wojewodzie, choć kasztelan krakowski wyprzedzał wojewodów. Dowodził pospolitym ruszeniem.

-          starosta – użytkownik dóbr nadawanych mu przez króla, czuwał nad bezpieczeństwem publicznym, ogłaszał uniwersały, ściągał podatki.

1570

3-letni rozejm z Moskwą w wojnie o Inflanty.

1570

Zgoda sandomierska kalwinów, luteran i braci czeskich (bez arian) o wspólnej obronie przed kontrreformacją.

1570

Pokój w Szczecinie Danii, Szwecji, Polski i Rzeszy w sprawie podziału Inflant. Potwierdzono zwierzchnie prawa cesarza. Duńczycy zachowali przewagę na morzu – w 1571 r. rozbili polską flotę kaperską liczącą 17 okrętów.

1572

Śmierć Zygmunta Augusta w Knyszynie. Nie było ustalone kto ma prawo elekcji króla. Projekt wolnej elekcji opracował kanclerz Jan Zamoyski.