01BIALE edukacja włączająca ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
274
R O Z D Z I A Ł IV
EDUKACJA – WIELORAKIE PERSPEKTYWY
Ewa Białek
Instytut Psychosyntezy w Warszawie
„NAUKA O JA” – EDUKACJA O SOBIE
Wst
ħ
p
OmalŇe 55 lat temu - w roku 1953 odbyła siħ w Chicago konferencja
p.t. „
Edukacja w demokratycznej społeczno
Ļ
ci, dotycz
Ģ
ca duchowych podstaw
cywilizacj
i
”.
Mottem tej konferencji były nastħpujĢce słowa: „
Edukacja musi
odpowiada
ę
na potrzeby ludzkiego ducha. Powinna towarzyszy
ę
ludziom
w rozwoju satysfakcjonuj
Ģ
cej osobistej filozofii i sensu warto
Ļ
ci
”.
Czy istniejĢ obecnie moŇliwoĻci tworzenia takiej edukacji?. Czy oparcie jej na
wspieraniu indywidualnego zdrowia i zrównowaŇonego rozwoju siebie, da swe
konsekwencje w przyszłoĻci - w rodzinie, społecznoĻci, społeczeıstwie i Ļwiecie?
Za chwilħ odpowiemy sobie na te pytania.
Edukacja o sobie- co to takiego?
Zastanówmy siħ nad podstawowymi pojħciami:
Edukacja siebie samego (tworzenie siebie)
, to edukacja o sobie – wspieranie
zdrowia i zrównowaŇonego rozwoju.
Zrównowa
Ň
ony rozwój -
harmonijny, naturalny proces wzrostu, odnoszĢcy siħ
do wszystkich sfer funkcjonowania człowieka: zmysłów, fizycznego,
emocjonalnego, intelektualnego, intuicyjnego, wolitywnego, etycznego,
duchowego, prowadzĢcy doã zbudowania zdrowej osobowoĻci dziecka ã
dorosłego ã rodziny ã społecznoĻci ã Ļrodowiska. Oznacza to, Ňe dotyczy on
kaŇdego człowieka.
Edukacja do zrównowaŇonego rozwoju wymaga włĢczenia
indywidualnego
rozwoju i samo
Ļ
wiadomo
Ļ
ci,
a wiħc nie tylko
wychowania
ale i
samowychowania.
Współczesna nauka, a szczególnie neurologia i nauki pokrewne
(neurobiologia, psychoneuroimmunologia) odkrywa systematycznie, Ňe jesteĻmy
twórcami rzeczywistoĻci, w której Ňyjemy, sami jĢ tworzymy – nie tylko naszymi
myĻlami, ale i emocjami, wyobraŇeniami, takŇe wolĢ.
Wiedza do
Ļ
wiadczalna
staje
siħ wiħc podstawowa – jako proces autorefleksji i ona powinna byę uczona
w szkole, dla znajdowania sensu bycia integralnĢ czħĻciĢ Ļwiata i jego misterium,
odkrywania tego co ponadrzeczywiste i transcendentalne, uniwersalne,
ponadludzkie. W tym kontekĻcie nie sĢ istotne jedynie fakty i rzeczy, ale drogi
poznania i zrozumienia siebie i Ļwiata oraz indywidualnego działania dla
wspólnego dobra.
Nauka przynosi dowody na to, Ňe dysponujemy takŇe wielorakĢ inteligencjħ,
nie tylko intelektualnĢ. Pojawił siħ termin
inteligencji emocjonalnej
(D. Goleman)
275
i
duchowej
(D. Zohar). Obecnie bez Ňadnej wĢtpliwoĻci moŇemy zaprzeczyę
sugestii Kartezjusza, Ňe
„my
Ļ
l
ħ
, wi
ħ
c jestem
”, zastħpujĢc tħ formułħ innĢ: „
czuj
ħ
,
wi
ħ
c jestem
”.
Badania neurobiologów wskazujĢ, Ňe odpowiedŅ emocjonalna jest pierwsza,
przed myĻleniem i ĻwiadomoĻciĢ zdarzenia. MoŇemy kontrolowaę co robimy
z emocjami,
gdy si
ħ
ju
Ň
pojawi
Ģ, ale nie potrafimy kontrolowaę
zanim si
ħ
pojawi
Ģ.
Wiemy juŇ natomiast, Ňe autoregulacyjny metabolizm ciała, doĻwiadczenia
sensomotoryczne i podstawowe emocje sĢ fundamentem pod
do
Ļ
wiadczanie
samo
Ļ
wiadomo
Ļ
ci.
Zamiast faktów i rzeczy istotne stajĢ siħ wiħc w nauczaniu (edukacji) inne niŇ
dotychczasowe
drogi poznania
(nie tylko intelekt) w tym
samego siebie
, oraz
poszukiwanie odpowiedzi na fundamentalne pytania:
co to znaczy
Ň
y
ę
?, co to
znaczy by
ę
człowiekiem? co znaczy poznawa
ę?
Dziħki wgłħbianiu siħ nauki w nasze emocjonalne doĻwiadczenia,
sformułowano takŇe pojħcie tzw.
emocjonalnej p
ħ
tli
, która opisuje proces
włĢczenia ciała w emocjonalne wyraŇanie. Wiadomo juŇ, Ňe uwolnienie emocji
odbywa siħ poprzez doĻwiadczanie ciała, a nie umysłu. Gdy pozwalamy ciału
prowadzię (słuchamy ciała) – w sytuacjach obniŇonego nastroju, frustracji, czy
zagroŇenia pojawiajĢ siħ łzy, płacz, szloch, a te wyzwalajĢ ujawnione emocje
i pomagajĢ powrócię ciału do równowagi. Dzieje siħ to nie dłuŇej niŇ w ciĢgu
3 minut. Gdy nastħpuje
uwolnienie emocji
– ciało spontanicznie grawituje do
wypoczynku i relaksu, gdyŇ
dobrostan
jest jego n a t u r Ģ.
Tymczasem lħk /strach/ zakłóca procesy rozpoznawania sytuacji i rozumienia
siebie. Człowiek jest wtedy daleki od obiektywnej ĻwiadomoĻci, nie tylko od
urzeczywistniania samego siebie, ile od pozycji obserwatora, mogĢcego widzieę
samego siebie i dokonywaę w sobie zmian. Jest szarpany przez przeciwnoĻci,
utoŇsamiajĢc siħ z myĻlami i emocjami, z którymi nie moŇe sobie daę rady, aby je
okiełznaę. UtoŇsamia siħ z róŇnymi postawami czy osobami, a nie z samym sobĢ.
Prowadzi to teŇ do róŇnego rodzaju uzaleŇnieı bħdĢcych ucieczkĢ, zapomnieniem
czy rekompensatĢ przed doĻwiadczaniem tego co cierpi czy boli.
Warto przez chwilħ zatrzymaę siħ równieŇ nad podstawowym pojħciem
w medycynie, jakim jest
homeostaza
. Homeostaza moŇe zaistnieę wtedy, gdy
biochemiczne parametry równowagi: ciĻnienie, tħtno, temperatura, poziom
kortyzolu, podstawowe składniki krwi zachowujĢ wyrównany swój fizjologiczny
poziom, a ten daje dobrostan, szczħĻliwoĻę, zdrowie, dostħp do wewnħtrznych
Ņródeł autoregulacyjnych. A to w perspektywie prowadzi do równowagi (harmonii
wewnħtrznej), a takŇe do zrównowaŇonej osobowoĻci.
Nauka o sobie
to praca na wielu poziomach zrozumienia siebie: zmysłów,
emocji, wyobraŅni, wraŇeı, intuicji, woli i dokonywania właĻciwych wyborów.
Prowadzi ona takŇe do dokopywania siħ Ņródeł własnej toŇsamoĻci, swego
człowieczeıstwa, duchowej istoty siebie. To nie tylko rozpoznawanie aspektów
zmysłów, ale takŇe uczenie siħ
„j
ħ
zyka ciała
”- a wiħc wraŇeı i emocji
pochodzĢcych z niego. SĢ to sygnały fizycznej obecnoĻci i odczuwania siebie
w ciele i to zarówno pozytywne jak i nieprzyjemne (bólu, temperatury, ssania,
swħdzenia, dreszczy, sensacji z ciała i róŇnych narzĢdów) i poszukiwania
odpowiedzi na pytania:
co to dla mnie znaczy? Co si
ħ
we mnie dzieje? Co mam
z tym zrobi
ę
? Jak na to zareagowa
ę
?
276
Brak tego rodzaju edukacji na poziomie szkolnym czy nauki (promocji
zdrowia), jak równieŇ profilaktyki (
jak sobie radzi
ę
ze stresem, emocjami, trudnymi
sytuacjami w
Ň
yciu gdy si
ħ
pojawiaj
Ģ
lub powtarzaj
Ģ
?)
czy terapii (
jak zmieni
ę
zachowania?),
prowadzi w konsekwencji do wielu patologii fizycznych
i psychicznych, z którymi konfrontowana jest (nie zawsze radzĢc sobie skutecznie)
współczesna medycyna czy psychiatria, (vide: coroczne Sympozja Edukacji
Psychosomatycznej w Krakowie w paŅdzierniku) okreĻlanymi jako
choroby
znaczenia czy sensu
, klasyfikowanymi teŇ jako
choroby cywilizacyjne
(np.
depresja).
Jest to wyzwanie równieŇ dla współczesnej pedagogiki, aby zintegrowaę
poszczególne wymiary siebie - człowieka, składajĢc je razem (włĢczywszy
zarówno wymiar biologiczny-fizyczny, jak i duchowy) dla zrozumienia siebie
i swego funkcjonowania w Ňyciu jako całoĻci, aby nie pogłħbiaę iloĻci
niedostosowaı i patologii społecznych. Podobnie tego rodzaju edukacja pozwoli na
znajdowanie sposobów, jak i radzię sobie z zaburzeniami, prowadzĢcymi do
czynów zakazanych (m.in. pedofilia) czy skierowanych przeciwko sobie samym
(np. anorexia, bulimia, samobójstwa).
Zgodnie z prawami fizyki – kaŇda przyczyna rodzi skutek, akcja powoduje
reakcjħ. Stan zdrowia indywidualnego, a takŇe Ļwiata i Ļrodowiska jest
„zwierciadłem”, w jakim odbija siħ wizerunek człowieka i jego działalnoĻci, dajĢc
negatywne skutki indywidualne i społeczne, bywa, Ňe na skutek niewiedzy
i zaniechania.
Współczesna pedagogika nie bazuje na Ňadnej teorii osobowoĻci człowieka.
Tymczasem nie moŇna kształtowaę osobowoĻci w toku rozwoju, nie znajĢc jej
struktury i funkcji, nie wiedzĢc tym samym jak oddziaływaę na człowieka.
Wychowanie, jak artykułuje to coraz liczniejsze grono polskich pedagogów
(vide: piĻmiennictwo) jest wychowaniem dla przyszłoĻci, nie tyle kształtowaniem
osobowoĻci, ile wspomaganiem wzrostu wzwyŇ, osiĢganiem wyŇszego poziomu
rozwoju jednostki. Takiego rodzaju wychowanie i edukacjħ moŇe prowadzię jedynie
nauczyciel o zintegrowanej osobowoĻci, scentowanej, zrównowaŇonej,
zharmonizowanej wewnħtrznie. Dysponuje on wtedy zbudowanym poczuciem
własnej wartoĻci (ugruntowany autorytet) i ĻwiadomoĻci siebie:
kim jest, dok
Ģ
d
zmierza, jaki jest jego cel i jak mo
Ň
e go osi
Ģ
gn
Ģę. Taki nauczyciel dokonuje stale
własnej samoaktualizacji, wzrastajĢc nie tylko horyzontalnie ale i wertykalnie
(wzrost wzwyŇ). Nazwaę moŇna takiego nauczyciela - "nauczajĢcym z głħbi
siebie". Edukacja jest bowiem według Pasterniaka podwyŇszaniem ĻwiadomoĻci
człowieka (str. 96)
1
, a według Romanowskiej-Łakomy stawaniem siħ człowieka
Człowiekiem
2
.
W reformie edukacji zwraca siħ uwagħ na integralne, jakoĻciowe,
podmiotowe, osobowe i indywidualne podejĻcie do człowieka. Jak wiħc stworzyę
i wprowadzaę tego rodzaju edukacjħ, jeĻli nie rozpocznie siħ od najbardziej
fundamentalnej istoty - samego siebie, a takŇe ucznia, podmiotu tego procesu?
Edukacja zintegrowana to proces łĢczenia siħ elementów wiedzy
i doĻwiadczenia w jednĢ całoĻę, która nie jest sumĢ czħĻci lecz procesem
1
W. Pasterniak:
Przestrze
ı
edukacyjna
. Zielona Góra, 1995.
2
H. Romanowska-Łakomy:
Fenomenologia ludzkiej
Ļ
wi
ħ
to
Ļ
ci
. Warszawa, 2003.
277
„odsłaniania nowego sensu”
3
. Czy wystarczajĢca jest wiedza, bez przekładania jej
na indywidualne doĻwiadczenie, celem jej weryfikacji, oceny jej wiarygodnoĻci -
poprzez indywidualne doĻwiadczenie? KaŇda dobra edukacja ma odsłaniaę
głħbszy sens i znaczenie tworzenia całoĻci. TakŇe indywidualnej, podmiotowej,
włĢczonej w niĢ osoby.
Mówi siħ, Ňe dziecko w okresie wczesnoszkolnym postrzega Ļwiat całoĻciowo.
KaŇda czħĻę jest jednak teŇ całoĻciĢ w mikroskali. Według teorii systemowej czħĻę
i całoĻę jest dynamicznym układem w ciĢgłym stawaniu siħ i zmianie. Wychowanie
i edukacja ma wszechstronnie rozwijaę osobowoĻę ucznia, a jednoczeĻnie
wychowawca (tym bardziej rodzic) ma weryfikowaę swoje działania (na bieŇĢco)
-
co to daje? Jak oddziałuje na osob
ħ
? Czy pomaga, wspiera, czy szkodzi, rujnuje
to, co dopiero si
ħ
buduj
ħ
, co potencjalne? Dewastuje to, co wewn
Ģ
trz?
I czy ta
refleksja skutków odbywa siħ teraz - w danej chwili - a nie "po czasie", gdy
zaistnieje ewidentny problem w Ňyciu dziecka (ucznia) czy otoczenia.
Wychowanie i nauczanie to jednoczeĻnie jednolity proces: współdziałanie
domu, szkoły i Ļrodowiska naturalnego w stwarzaniu jak najlepszych warunków do
edukacji i indywidualnego rozwoju. To wiħc problem
kumulowania efektów
działania
- rozpoczynajĢc od wewnĢtrz dziecka i na jego wnħtrzu koıczĢc.
Wychowanie i edukacja słuŇy "
4
tworzeniu scalonego obrazu siebie i Ļwiata
i rozumienia procesów w nich zachodzĢcych". Integracja treĻci kształcenia ma
oddziaływaę na wszystkie sfery osobowoĻci. Według E. Misiornej dziecko jest
niepowtarzalnĢ całoĻciĢ; a oddziaływanie nauczyciela czy rodzica ma polegaę na
respektowaniu róŇnic, wynikajĢcych z indywidualnego wyposaŇenia dziecka,
poszanowaniu indywidualnoĻci i tempa rozwoju, stwarzaniu dziecku moŇliwoĻci
sprzyjajĢcych rozwojowi. Jak to zrobię, gdy nie rozpoczħło siħ od poznania siebie,
poznawania i zrozumienia indywidualnych róŇnic, takŇe wahaı własnych emocji,
nastrojów, własnych ograniczeı i potencjałów? Zapas wiedzy
5
, nie przełoŇonej na
własne doĻwiadczenie, a nastħpnie doĻwiadczenie ucznia tu nie wystarczy.
Wychowanie i edukacja to scalanie sfery poznawczej, emocjonalnej,
wyobraŅni, intuicji, duchowej i działaniowej. AngaŇuje róŇne elementy procesu
myĻlenia, działania i przeŇywania. To takŇe Integrowanie przeciwstawnych
sytuacji, integracja wszystkich wymiarów człowieka, jego ciała, umysłu i duszy (za
Pasterniakiem).
Jak pisze wielu autorów (vide piĻmiennictwo), współczeĻnie istniejĢce
programy kształcenia w polskich szkołach nie stymulujĢ i nie wspierajĢ rozwoju
wzwyŇ. Jak opisano w literaturze anglojħzycznej juŇ w latach 80-tych np. metody
relaksacji, wizualizacji i afirmacji umoŇliwiajĢ likwidacjħ blokad wewnħtrznych i to
zarówno psychicznych, umysłowych jak i fizycznych, synchronizacjħ funkcji fal
mózgowych lewej i prawej półkuli oraz ukierunkowanie twórczoĻci i odtwórczoĻci
na cel wynikowy i cele operacyjne. NaleŇy wprowadzaę Ļrodki dydaktyczne
wspierajĢce to równowaŇenie. Do chwili obecnej, przynajmniej w polskich
3
J. Gnitecki:
Edukacja zintegrowana w ci
Ģ
gle reformowanej szkole.
[W:] Bliskie i nieznane: Integracja
treĻci a integracja osoby, Zielona Góra, 2004.
4
M. Cackowska:
Koncepcja integralnego systemu nauczania pocz
Ģ
tkowego.
Za A. Nowak-Łojewska,
Uwagi o przemianach idei integracji w edukacji, [w:] Współczesne przemiany edukacji wczesnoszkolnej
red. M, Jackowska, Zielona Góra, 1991.
5
J. Delors:
Edukacja: w niej jest ukryty skarb
. Raport dla UNESCO Miħdzynarodowej Komisji do Spraw
Edukacji dla XXI w., Warszawa, 1998.
278
szkołach, jak napisałam wyŇej, tego rodzaju Ļrodki stymulowania wzrostu
i harmonizowania całoĻciowego rozwoju (uŇywajĢc tego, co naturalne w kaŇdym
uczniu) sĢ nieobecne.
Wyrywkowo spojrzyjmy na pewne aspekty naszej emocjonalnej struktury.
Z ang. E-motion – to energia w ruchu. Emocje sĢ zorientowane na działanie,
a jednoczeĻnie regulujĢ metabolizm. PojawiajĢ siħ, gdy coĻ jest w nierównowadze
i dĢŇĢ do wyraŇenia.
Emocje przenoszĢ jednoczeĻnie informacjħ i energiħ płynĢcĢ przez ciało.
MoŇemy je czuę jedynie wtedy, gdy jesteĻmy ugruntowani w ciele – Ň
ywi
(wraŇliwi)
na doĻwiadczenia ciała,a jednoczeĻnie umiemy je odbieraę, a wiħc jesteĻmy na nie
uwa
Ň
ni
(wraŇliwi). Do tego potrzeba
umiej
ħ
tno
Ļ
ci koncentracji i uwagi
, a tego nie
uczy siħ w szkołach.
Przyjrzyjmy siħ teraz jak moŇna zdefiniowaę "smutek": Nie jest tylko
wraŇeniem. Jest kompleksem uczuę i emocji: w
gardle
(klucha),
klatce piersiowej
(ciħŇar),
sercu
(napiħcie),
oczach
(skłonnoĻę do łez),
oddechu
(mamy chħę
szlochaę).
Tymczasem
wra
Ň
enia
sĢ aktualnym doĻwiadczeniem ciała, dotyczĢcym
wszystkich przestrzeni, myĻli i historii. DajĢ dokładny sens tego, co dzieje siħ
w nas w danym momencie. Zwykle pamiħtamy bardziej negatywne wraŇenia niŇ
pozytywne. Im bardziej je róŇnicujemy, tym jesteĻmy bardziej obecni w ciele,
bardziej wiemy, Ňe
„jeste
Ļ
my
” (1).
Dr C. Pert, amerykaıska profesor fizjologii i biofizyki sformułowała w połowie
lat 90-tych XX w. pojħcie "molekuły emocji", które przenoszĢ informacje od układu
immunologicznego do mózgu i z powrotem do gruczołów wydzielania
wewnħtrznego i przewodu pokarmowego itp. Dziħki temu jesteĻmy Ļwiadomi co
czujemy gdy jesteĻmy głodni, Ņli, sfrustrowani, zestresowani, szczħĻliwi lub
naładowani energiĢ. Te sygnały mogĢ teŇ byę podstawĢ do procesu uzdrawiania
poprzez działanie umysłu na ciało, wyjaĻniajĢc jak stres osłabia układ
immunologiczny i /lub, w jaki sposób moŇemy pokonaę nowotwór poprzez
pozytywne nastawienie. Pert spopularyzowała równieŇ pojħcie
umysł/ciało
, gdyŇ
naukowcy odkryli, Ňe mamy tzw. „drugi mózg – czyli brzuch” – gdzie gromadzĢ siħ
napiħcia i stresy i z którego moŇemy teŇ usłyszeę „dŅwiħki zdrowego ciała”.
Wszystkie sygnały w ciele „mówiĢ” nam o zaburzeniu równowagi. JeĻli na nie
nie reagujemy i nie uwalniamy nagromadzonych emocji, prowadzimy sami siebie
do zaistnienia chorób ze stresu/lħku/niepokoju ã okreĻlanych dziĻ jako
cywilizacyjne
(
autodestrukcyjne, z autoimmunoagresji
) -
prowadzĢcych do
niekontrolowanych zmian metabolicznych.
Ciało jest naszym najwiħkszym przyjacielem i jednoczeĻnie przewodnikiem
naszej ewolucji ĻwiadomoĻci. Odczytywanie jħzyka ciała prowadzi do ponownego
uruchomienia zablokowanych w wyniku np stresu mechanizmów
autoregulacyjnych, a to do uzdrowienia (zachowania zdrowia, wspierania zdrowia).
Jest pierwszym elementem naszej drogi do zrozumienia siebie i uruchomienia
dalszych etapów ewolucji indywidualnej i ĻwiadomoĻci społecznej w kierunku
zachowania własnego zdrowia i ochrony Ļrodowiska dla siebie jak i przyszłych
pokoleı. Wymaga
pracy nad
sobĢ nad odczytywaniem znaczeı
symbolicznego
j
ħ
zyka ciała
.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]