01 Nuty i klawiatura

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

NUTY  i  KLAWIATURA  FORTEPIANU

Nuty  w  kluczu  wiolinowym  i  nazwy  oktaw :

"Klucz  wiolinowy"  to  ten  znak  na  początku  pięciolinii, zwany  kluczem  "G".

W  tym  kluczu  nuta  na  drugiej  linii  w  oktawie  razkreślnej  ma  oznaczenie  "g1"

(w  literaturze  spotyka  się  też  oznaczenie  " g'  ").

Nuty  w  kluczu  basowym  i  nazwy  oktaw :

"Klucz  basowy"  to  znak  na  początku  pięciolinii, zwany  kluczem  "F".

W  tym  kluczu  nuta  na  czwartej  linii  w  oktawie  małej  ma  oznaczenie  "f"

A  tak  to  wygląda  w  nutach  na  fortepian :

Linia górna, z kluczem wiolinowym, zawiera nuty grane przez prawą rękę a dolna, z kluczem basowym, zawiera nuty grane przez lewą rękę.

Jeśli  usiądziemy  przed  klawiaturą  w  środku  jej  długości  a  ręce  ułożymy  równolegle,

to  przed  sobą  widzimy  oktawę  razkreślną, prawa  dłoń  spocznie  na  oktawie  dwukreślnej

a  lewa  na  oktawie  małej.

Nazwy  klawiszy (dźwięków), powtarzające  się  w  każdej  oktawie,  podaje  w  dolnym  rzę-

dzie  poniższy  rysunek :

Nazwy  te  stosowane  są  w  zapisie  nutowym. W  nauce  śpiewu  stosuje  się  nazwy „sylabo-

we”  („solmizacyjne”) :

c = do,                            d = re,                            e = mi,                            f = fa,                            g = sol,                            a = la,                            h = si

Warto  tu  zwrócić  uwagę  na  klawisz  „a1”, bowiem  do  tego  dźwięku  (o  częstotliwości

440  drgań  na  sekundę)  stroją  się  w  orkiestrach  inne  instrumenty.

Wymieniony  powyżej  szereg  dźwięków  (c, ....., h) dotyczy, jak  widać  tylko  klawiszy  bia-

łych  i  nazywa  się  szeregiem  „diatonicznym”. Na  pięciolinii, w  obu  kluczach, pokazane

powyżej  nuty  reprezentują  właśnie  tenże  szereg.

Szereg  ten  (używa  się  też  określenia "skala")  posiada  szczególną  cechę  -  „odległości

dźwiękowe”  między  klawiszami  nie  są  jednakowe, i  tak :

c-d = d-e = f-g = g-a = a-h = „cały  ton” (diatoniczny)

e-f = h-c = „półton” (diatoniczny)

Do  uzyskania  półtonów  pomiędzy  klawiszami  „całotonowymi”  służą  klawisze  czarne,

i  tak :

                            klawisz   (12)  daje  półton  między  klawiszami  (1)  i  (2),

                            klawisz   (23)  daje  półton  między  klawiszami  (2)  i  (3),  i  t.d.

W  ten  sposób  każda  oktawa  zawiera  12  półtonów  a  klawisz  (8)  ma  taką  samą  nazwę

jak  (1)  tylko  jego  dźwięk  jest  wyższy  o  oktawę  (należy  do  następnej  oktawy).

W  notacji  nutowej  na  pięciolinii, dźwięki  reprezentowane  przez  klawisze  czarne  uzyski-

wane  są  za  pomocą  „krzyżyka”, stawianego  przed  nutą, który  podwyższa  ją  właśnie

o  pół  tonu, lub  „bemola”, który  obniża  ją  o  pół  tonu  (są  to  znaki  „chromatyczne”).

W  tych  przypadkach, do  nazwy  nuty  podwyższonej  dodaje  się  „is”  a  do  obniżonej  „es”.

Pokazano  to  na  poniższym  rysunku :

W  związku  z  tym, kolejne  czarne  klawisze  noszą  analogiczne  nazwy :

(12) = cis = des,  (23) = dis = es,  (45) = fis = ges,  (56) = gis = as,  (67) = ais = b

(zgodnie  z  podaną  zasadą, klawisz  i  nuta  „b”  winny  mieć  nazwę  „hes”, ale  w  polskiej

literaturze  przyjęła  się  nazwa  „b”)

Znaki, o  których  tu  mowa, mogą  też  być  umieszczone  bezpośrednio  za  kluczem  (znaki

„przykluczowe”)  i  oznacza  to, że  obowiązują  one  w  całym  utworze, chyba  że  zostaną

odwołane  „kasownikiem”, ale  odwołanie  to  obowiązuje  tylko  w  danym  takcie. Podobnie

też, inne  znaki  podwyższające, lub  obniżające, spotykane  w  trakcie  utworu  (znaki  „przy-

godne”), ale  różniące  się  od  tych  przykluczowych - obowiązują  tylko  w  danym  takcie -

patrz  poniższy  przykład :

i  tak :  przykluczowy  bemol  na  trzeciej  linii  nakazuje  aby  wszystkie  napotkane  „h”  grać

jako  „b”  z  wyjątkiem  taktu  3  i  7, gdzie  bemol  ten  jest  skasowany, czyli  tam  gramy  „h”,

natomiast  w  taktach  5, 6, 9, 10  gramy  oczywiście  „b”.

„gis”  (znak  przygodny)  obowiązuje  tylko  w  drugim  takcie, stąd  też  często  (dla  przypom-

nienia)  w  następnym, trzecim  takcie, przed  „g”  stawia  się  kasownik.

Jeżeli  teraz  do  wspomnianej  skali  diatonicznej  dołączymy  półtony  klawiszy  czarnych,

to  otrzymujemy  skalę  „chromatyczną”, która  w  zapisie  nutowym  wygląda  następująco :

(„daszkiem”  oznaczono  dźwięki  pochodzące  od  czarnych  klawiszy)

Przykład  ten  pokazuje  generalną  zasadę  używania  znaków  chromatycznych  -  w  linii

melodycznej  idącej  w  górę  używamy  krzyżyków  a  w  biegnącej  w  dół - bemoli.

Ale  są  tu  też  pewne  wyjątki, które  mają  na  celu  zmniejszenie  liczby  znaków, co  ilu-

struje  przykład :

W  skali  diatonicznej  jest  prosto - obejmuje  ona  tylko  białe  klawisze  i  każdy  z  nich  ma

tylko  jedną  nazwę.

Znaki  podwyższające  i  obniżające  sprawiają, że  w  skali  chromatycznej, zawierającej

wszystkie  klawisze,  pojawiają  się  trzy  nazwy  (z  jednym  wyjątkiem), a  mianowicie :