1.Sztuka Oświecenia w Polsce

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

1) SZTUKA OŚWIECENIA W POLSCE

Jako początek sztuki oświecenia w Polsce przyjmuje się wstąpienie na tron Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1764 roku, a jako koniec rok 1815 (powstanie Królestwa Kongresowego).

Sztuka oświecenia w Polsce jest przede wszystkim sztuką klasycyzmu. Charakteryzuje się ona harmonią, symetrią i rytmem, dającym wrażenie ładu, równowagi, spokoju i powagi. Uznaje jeden klasyczny (zaczerpnięty ze sztuki antycznej) wzorzec piękna.

Sztuka polskiego oświecenia rozwija się przede wszystkim w Warszawie.

Ø       nurt klasyczny: głównie w architekturze

-          klasycyzm o odcieniu barokowym i rokokowym

-          klasycyzm palladianizujący

-          klasycyzm antykizujący

-          klasycyzm awangardowy

w epoce oświecenia wyróżniamy:

Ø       nurt klasyczny

Ø       nurt sentymentalny

Ø       nurt romantyczny

Dzieje sztuki klasycystycznej w Polsce w XVIII-XIX wieku:

1)   klasycyzm stanisławowski – „okres oświecenia” 1760-1795

1)      klasycyzm Księstwa Warszawskiego 1795-1815

2)      klasycyzm Królestwa Polskiego(Królestwa Kongresowego) 1815-1831 (silnie działa mecenat państwowy, najbardziej płodny okres)

Pełen rozkwit klasycyzmu w Polsce nastąpił po 1780 roku.

Ważnym czynnikiem rozwoju klasycystycznych form był rozwój archeologii.

W epoce oświecenia w Polsce czerpano wzorce z:

1) sztuki antycznej (za sprawą króla Stanisława Augusta Poniatowskiego) – ład, spokój, powaga sztuki, antyczne piękno; duży wpływ na to miały odkrycia archeologiczne Herkulanum i Pompei

2) sztuki francuskiej (za sprawą mecenatu Magnatów) – neoklasycyzm francuski (Paryż był centrum Oświecenia i jego wpływy promieniowały na Polskę, poza tym Magnaci utrzymywali z Paryżem stały kontakt – zamawiali z Francji np. meble, tkaniny, projekty architektoniczne.)

Neoklasycyzm najpierw pojawił się w architekturze, dopiero później w malarstwie i rzeźbie.

A r c h i t e k t u r a

Ø       projekt pałacyku w Jordanowicach dla Mochrokowskiego (1761), Charles Pierre Costeu – przykład francuskiego wczesnego klasycyzmu w tzw. „stylu Gabriela”(od Jacques Ange Gabriela); łączył tendencje Ludwika XIV

Ø       pałac w Jabłonnej – „styl Gabriela”

Ø       pałacyk w Janowcu – „styl Gabriela”

Ø       kościół parafialny fund. Wacława Rzewuskiego, (1752-1766), archit. Romanus

-          budowla centralna z kopułą na bardzo wysokim bębnie

-          portyk kolumnowy

-          rzeźby o formach barokowych

Ø       proj. fasady kościoła Karmelitów Bosych na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, Efraim Szreger(pochodził z Warszawy) (1761-1762)

-          łączą się tu elementy barokowe z klasycystycznymi

-          inspiracje architekturą klasycystyczną Francji

Nurt archeologiczny (antykizujący)

Ø       Amfiteatr w Łazienkach, J.Ch.Kamsetzer, 1791

Ø       Świątynia Sybilli w Puławach (muzeum o charakterze mauzoleum pamięci narodowej, insp. Świątynią Sybilli w Tivoli)

Wawrzyniec Gucewicz:

Ø       przebudowa katedry w Wilnie (forma fasady greckiej)

Ø       przebudowa fasady ratusza w Wilnie ( czyste, klasycystyczne formy)

Szymon Bogumił Zug:

Ø       Kościół Ewangelicki w Warszawie (insp. Panteonem w Rzymie)

Ø       proj. kościoła Opatrzności (nawiąz. do wzorców antycznych)

Nurt Palladiański –

charakterystyczny dla dojrzałego klasycyzmu polskiego doby Oświecenia

Stanisław Kostka Potocki (pierwszy polski archeolog)

Piotr Aigner (architekt)

Wpływy palladiańskie występują głównie w architekturze pałacowej, gdzie korpus łączony jest ze skrzydłami galeriami –  głównie ćwierćkolistymi, ale także podkowiastymi (eliptycznymi), załamanymi pod kątem prostym lub zupełnie prostymi. U Palladia są to galerie kolumnowe, w Polsce także galerie arkadowe – przybierające postać wygiętego skrzydła pałacowego lub jedynie wygiętego muru w skromniejszych realizacjach.

Taki typ pałaców występuje w Polsce od ok. 1770 roku, głównie na wschodzie.

Wzory i inspiracje od przebywających w Rzymie:

Stanisława Kostki Potockiego – pierwszy polski archeolog ok. 1770 rozpoczyna studia nad sztuką starożytną i badania wykopaliskowe; stworzył podwaliny polskiej nauki o sztuce starożytnych – 4 tomowy cykl: „O sztuce u dawnych, czyli Winckelmann polski” (1815)

Franciszka Smuglewicza – malarz, stworzył liczne akwarele i rysunki starożytnych zabytków

Wpłynął na upowszechnienie antykizującej, arabeskowo-groteskowej dekoracji wnętrz:

- sztychy przedstawiające dekoracje Złotego domu Nerona w Rzymie opublikowane w 1776,

- akwarele przedstawiające rekonstrukcje Willi Pliniusza Młodszego (tworzone pod kier. S.K.Potockiego)

Ø       Fasada k. Bernardynów p.w. Św. Anny na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, Stanisław Kostka Potocki, Piotr Aigner (1786-1788) (wzorowana na San Giorgio Maggiore w Wenecji)

Inspirowane Villa Rotonda Palladia:

(Villa Rotonda - centralny pałac kopułowy z portykami kolumnowymi)

Ø       Pałacyk w Królikarni, Dominik Merlini (1786-1789)

pałac wzniesiony dla dyrektora teatrów królewskich

na planie kwadratu, 2 kondygnacyjny, nakryty kopułą, z portykiem 4 kolumnowym

Ø       Pałac Stanisława Zawadzkiego w Lubostroniu (1800)

Nurt awangardowy –

od nurtu rewolucyjnego u Ledoux w klasycyzmie francuskim

Efraim Szreger

Szymon Zug

Twórcza postawa występująca pod koniec lat 70 XVIII w.;

cechy:

-          zestawianie podstawowych brył geometrycznych przenikających się lub łączących się ze sobą.

-          surowe, harmonijne kompozycje

-          minimum dekoracji

-          rustykowanie i boniowanie powierzchni

-          często występuje styl dorycki (gł. odmiana toskańska)

Ø       k. ewangelicki w Warszawie, Szymon Zug

Ø       k. w Skierniewicach, Efraim Szreger

Ø       proj. kaplicy grobowej Poniatowskich, Jan Christian Kamsetzer (1784)

Ø       fasada k. w Petrykozach, Jan Christian Kamsetzer (1791)

(fasada zestawiona z geometrycznych bloków)

M a l a r s t w o

W malarstwie klasycyzmu wiernie odwzorowywane są idee Oświecenia:

tematy: sceny z mitologii i historii starożytnej najczęściej są aluzjami do aktualnych wydarzeń i ważnych problemów; sceny z historii dawnej i współczesnej mają znaczenie propagandowo-polityczne.

Malarstwo historyczne ma za zadanie wychowywać społeczeństwo, uczyć moralności, propagować patriotyzm, cnoty obywatelskie i heroizm w walce o dobro ojczyzny. Sztuka miała służyć nie jednostce, a całemu narodowi. Malowano głównie portrety, pejzaże. Cechy: Winckelmann’ owska zasada piękna: ważny rysunek i linia, reliefowy modelunek i koloryt lokalny.

Malarstwo klasycystyczne w Polsce:

1)      czasy panowania Stanisława Augusta – tkwiące w tradycji malarstwa barokowego

2)      okres księstwa warszawskiego i królestwa kongresowego

Przedstawiciele:

Marcello Bacciarelli

Bernardo Belotto Canaletto

Jan Piotr Norblin

I n i c j a t y w y   o ś w i e c e n i o w e

Teatr Narodowy

W  roku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego założono w Warszawie pierwszy w dziejach Polski teatr publiczny. Przedstawienia odbywały się w wydzierżawionym budynku zwanym . Występowały w nim trzy zespoły: polski, włoski i francuski.

Powołanie narodowej sceny było jednym z elementów projektowanej przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego reformy edukacji, obyczaju i życia kulturalnego upadającej Rzeczypospolitej.

Malarnia Królewska

Król Stanisław August chciał założyć Akademię Sztuk Pięknych oraz Akademię Nauk jednak okoliczności polityczne i trudności materialne na to nie pozwoliły. Powstała natomiast tzw. Malarnia Królewska (Atelier), uczelnia o innym charakterze, na niższym stopniu organizacyjnym. Była ona utrzymywana przez Stanisława Augusta i prowadzona przez Bacciarellego. Nie służyła ona kształceniu młodzieży, a wykonywaniu zleceń królewskich. Szkolenie było niejako zadaniem dodatkowym.

2) ARCHITEKTURA CZASÓW STANISŁAWA AUGUSTA PONIATOWSKIEGO (PRZYKŁADY)

Stanisław August Poniatowski -  w latach 1764–1795 jako Stanisław II August;

Wielki mecenas nauki, sztuki i literatury, utworzył wokół siebie dwór artystyczny. Z jego inicjatywy powstał m.in. publiczny teatr narodowy. Promował reformy społeczne i polityczne, popierał rozwój nauki, przyczyniał się do tworzenia polskiej sztuki i kształcenia polskich artystów. Zgromadził cenne i duże zbiory dzieł sztuki.

W chwili wstąpienia na tron dwór królewski z powrotem stał się centrum kultury. (Podczas panowania dwóch poprzednich władców stolicą kultury było Drezno). Mecenat królewski miał cechy mecenatu państwowego, świadczy o tym troska i zaangażowanie króla w rozwój sztuki narodowej, a co z tym idzie dążenie do stworzenia kadr artystów polskich i podnoszenia ich kwalifikacji. Król przyznawał artystom stypendia na kształcące wyjazdy za granicę; stypendium otrzymali m.in. Franciszek Smuglewicz, Szreger, Jan Christian Kamsetzer. W kraju miała powstać Akademia Sztuk Pięknych, jednak jak wiele pożytecznych pomysłów władcy projekt nie został zrealizowany. Rolę ośrodków kształcących artystów odegrały nadworne pracownie rzeźbiarskie i malarska Bacciarelliego.

Styl Stanisława Augusta(stanisławowski)

Ø      samodzielna, polska odmiana sztuki wczesnego klasycyzmu, związana z mecenatem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Styl obecny w architekturze, dekoracji wnętrz, malarstwie, rzeźbie i sztuce zdobniczej.

Ø      określa sztukę, która powstała przy udziale króla, nie tylko materialnym, ale również bezpośrednio osobistym. Nie jest to wszystko co powstało w latach 1764-1795, lecz tylko to co powstało dla króla, na jego zlecenie lub pod wpływem sztuki dworskiej.

Ø      to odmiana klasycyzmu czerpiąca z różnych źródeł, ale najbardziej ze sztuki francuskiej. Występuje w architekturze, malarskiej i rzeźbiarskiej oprawie wnętrz architektonicznych, malarstwie, rzeźbie i sztuce zdobniczej. Najlepszymi przykładami stylu Stanisława Augusta są Łazienki i Zamek Królewski.

Zamek Królewski, przebudowa (1764-1773 Jakub Fontana, od 1773 Dominik Merlini i Jan Christian Kamsetzer(sala Balowa))

architekt Jakub Fontana, Dominik Merlini

malarz - dekorator Jean Pillement

rzeźbiarz Andre Le Brun, Jan Bogumił Plersch

malarz Marcello Bacciarelli

projekty wyposażenia wnętrz architekta Victora Louisa

Przed 1764 powstawały proj. przebudowy Louisa, Fontany, Szregera i Merliniego – ...